Lærum af Baugsmálinu

Upp á vegg í félagsheimili Sjálfstæðisflokksins á Seltjarnaresi hékk síðast þegar ég kom þangað ljósmynd af þáverandi formanni byggingarnefndar flokksfélagsins að afhenda formanni flokksins húsbygginguna. Jóhannes í Bónus að afhenda Þorsteini Pálssyni lyklana að félagsheimilinu nýbyggðu.

Það er útaf fyrir sig ástæða til að fagna því að Baugsmálinu er lokið fyrir dómstólum. Það er hins vegar engin ástæða fyrir Íslendinga til að vera stoltir af málinu því nær allar helstur stoðir þjóðfélags okkar brugðust í málinu.

Pólitísk umræða hefur skekkst gríðarlega mikið vegna þess klofnings sem varð á í íslensku viðskiptalífi og þar með hægri vængi íslenskra stjórnmála með Baugsmálinu. Í raun og veru er mjög erfitt að sjá skýrar pólitískar línur í málinu.

Hér er á ferðinni mál sem á rætur að rekja til andúðar Davíðs Oddssonar og hans helstu fylgismanna við nýríka kaupsýslumenn sem mér finnst ekki ósennilegt að rekja megi upphaflega til átakanna um meirihlutann í Stöð 2. Vinstri menn ættu hins vegar að athuga að þetta var deila á meðal hægrimanna sem sannir jafnaðarmenn hefðu aldrei átt að skipta sér af; hvað þá að láta þjóðina skipa sér í stríðandi fylkingar um málið eins og raun bar vitni. Ég held til dæmis að það hafi skaðað Samfylkinguna að áberandi menn í hennar röðum töluðu mjög máli Baugs.

Ég held að atburðarásin sé að mörgu leyti tilviljanakennd og inn í málið spilist bæði tilfinningar og hagsmunir ýmissa aukapersóna sem heltu olíu á eldinn. Það er þó allavega klárt samhengi á milli uppgangs Stöðvar 2 og þess að Sjálfstæðisflokkurinn læsti tönnunum í Ríkissjónvarpið. Tak sem hann hefur ekki sleppt.

Þótt feðgarnir Jón Ásgeir og Jóhannes í Bónus hafi um síðir keypt Jón Ólafsson og Sigurjón Sighvatsson út úr Stöð 2, var í upphafi þessara deilna þó ekkert sérstaklega náið samband milli þeirra. Ég minnist samtala við Jón Ásgeir þar sem hann bar sig illa undan fréttaflutningi mínum um Baug og hver er búinn að gleyma því þegar Þórhallur Gunnarsson, síðar dagskrárstjóri og Jóhanna veittu föður hans fyrirsát í Íslandi í bítið? Jón að minnsta kosti kenndi nafna sínum um.

Það sem nafnarnir áttu sameiginlegt var að þeir voru eins og segir í gömlu bröndurum Matthildinga en í hópi þeirra var Davíð Oddsson, að þeir voru “þeir sem mættu ekki í játningatímana lögreglunnar á mánudögum og miðvikudögum”: með öðrum orðum virtu ekki goggunarröð flokksins í atvinnulífinu og undirgengust ekki þær skyldur gagnvart Flokknum sem sjálfsagðar þóttu.

Sumar mannaráðningar skiptu máli (brottrekstur Elínar Hirst vóg þungt). Viðskipti við vildarvini Flokksins voru ekki að hans skapi (ýmis auglýsingamál plús að styrkir til Hannesar Hólmsteins og myndir hans fóru yfir á RÚV).

Flokkurinn taldi sig hafa staðið halloka frá því vinstrimenn náðu tökum á útvarpinu upp úr miðjum áttunda áratugnum og þeir óttuðust að sjónvarpið færi sömu leiðl Með öðrum orðum taldi Flokkurinn sig ekki hafa knúið fram “frjálst” útvarp og sjónvarp eins og það hét þá á “flokkskínverskunni”, til þess að menn utan vinahóps hans, eignuðust dótið. Þegar Stöð 2 reyndist að vissu marki gagnrýninn og opinn fjölmiðill og síður en svo taglhnýtingur Flokksins, runnu tvær grímur á menn.

Ég held þó að óútreiknanleg skapgerð Davíðs Oddssonar og hvernig ýmsir “vinir” hans notuðu sér veilur hans hafi skipt mjög miklu máli. Davíð varð sterkari leiðtogi en nokkur íslenskur stjórnmálaforingi síðan Bjarni Benediktsson var og hét. Öfugt við Bjarna heitinn efldust skapbrestir Davíðs með aldrinum og ekki bætti úr skák að eins og títt er um sterka leiðtoga fóru margir undirmenn hans að haga sér í samræmi við það hvernig þeir töldu að leiðtoginn vildi hafa hlutina – með réttu eða röngu.

Þetta er ekki sagan öll en svona var ástandið þegar Í þessu ljósi verður að skoða Baugsmálið. Við munum trúlega aldrei vita hvað nákvæmlega Davíð vildi og hvað skósveinar hans tölu hann vilja eða jafnvel lugu að öðrum að hann vildi.

Baugsmálið stóð í sex ár og Jón Ásgeir Jóhannesson var sakfelldur fyrir einn lið af fjörutíu. Það segir að ég held sína sögu. Margt misjafnt kom fram um viðskiptahætti hans og hans fyrirtækis en satt að segja hefur hann nú aldrei þótt neinn kórdrengur í bisness. Enda hefði hann sennilega aldrei náð þvílíkum árangri. Bisness er nefnilega ekki grein fyrir kórdrengi, séntilmenn verða oftar en ekki undir í baráttunni við ótínda götustráka eins og dæmin sanna.

Áður en Baugsmálið byrjaði var Davíð Oddsson almennt talinn einn mesti pólitíski leiðtogi sem Ísland hafði eignast. Með Baugsmálinu og afleiðingum þess gróf hann sér sína pólitísku gröf. Fjölmiðlamálið er að sjálfsögðu litli bróðir Baugsmálsins og hver stóð uppi með pálmann í höndunum en mesti tækfiærissinni stjórnmálasögu Íslands, Ólafur Ragnar Grímsson? Þetta er ekkert minna en grísk tragedía fyrir þann góða dreng Davíð.

Auk Davíðs hefur embætti ríkislögreglustjóra og ríkissaksóknara beðið slíkt afhroð að Haldur Jóhannesson og Jón Snorrasson hljóta að segja af sér embættum. Þetta er ekki fyrsta málið þar sem þeir sýna af sér siðleysi og fullkomna fákunnáttu í lögfræði.

Því miður hefur Styrmir Gunnarsson sennilega eyðilagt Morgunblaðið og sinn eigin orðstír. Fréttablaðið var ekki mikið skárra en Stöð 2 merkilega mikið betri í fréttaflutningi sínum þótt ég hafi beinlínis blygðast mín þegar starfsmennirnir lögðu banana á tröppur Alþingis.

Að lokum þetta: er ekki sjálfsagt mál að opinber rannsókn fari fram á þessu máli? Eigum við Íslendingar ekki, þótt ekki sé nema bara einu sinni, að læra af reynslunni?